Mianem trójkąta Karpmana określany jest schemat zachowań u osób z niezaspokojoną w dzieciństwie potrzebą akceptacji, uznania i współczucia, schemat obrazujący zachwianie równowagi w relacjach, i polegający na przechodzeniu od roli wybawiciela, poprzez rolę ofiary, aż do roli prześladowcy. Twórcą schematu był Stephen Karpman.
Inne nazwy tego schematu to: trójkąt dramatyczny, trójkąt magiczny; ang. drama triangle.
Istotą trójkąta Karpmana jest nieuświadomione i zautomatyzowane, naprzemienne wchodzenie w trzy określone i występujące w takiej a nie innej kolejności role: wybawiciela, ofiary, prześladowcy. Naprzemienne oznacza tu, że kolejne role następują po sobie w wymienionym cyklu. Cykle mogą mieć różny okres trwania (w niektórych przypadkach mogą występować bardzo szybko).
Wchodzenie w role trójkąta Karpmana jest efektem doświadczeń domu rodzinnego i nie jest w pełni świadome, a role wybawiciela i prześladowcy łączy silna potrzeba dokonania zmian w osobach, z którymi pozostaje w interakcji. Obie te role łączy poczucie frustracji, rozgoryczenia i silna chęć odreagowania.
***
Mechanizm:
Angażująca się w daną relację osoba wybiera początkowo tę rolę, do której najbardziej przywykła w swoim dotychczasowym życiu, przy czym najczęściej wejście do trójkąta zapoczątkowuje osoba pozostająca w roli wybawiciela (in. ratownika).
Rola wybawiciela, przyjmowana jest przez ludzi przejmujących odpowiedzialność za innych, co bardzo często ma miejsce u osób mających partnera (lub wcześniej rodzica/rodziców/opiekunów) z chorobą alkoholową lub z innym uzależnieniem. To właśnie konsekwencją pozostawania w związku lub relacji z takimi ludźmi jest, w zdecydowanej większości przypadków, przejmowanie roli opiekuna.
Typowe zachowania ludzi przyjmujących rolę wybawiciela to:
- zaspokajanie potrzeb drugiej osoby mimo, że ta druga osoba nie wyraziła takiego życzenia,
- myślenie i decydowanie za kogoś,
- mówienie za innych,
- zamartwianie się,
- deprecjonowanie znaczenia własnych potrzeb.
Wraz z upływem czasu, wynikiem postawy wybawiciela jest wejście tegoż wybawiciela w rolę ofiary, Doprowadza do tego, nadmierne obciążanie siebie obowiązkami i całkowite przejęcie odpowiedzialności za pozostałe osoby. Teraz już wybawiciel czuwa nad wszystkim oraz wykonuje wszystko za wszystkich w swoim otoczeniu, co z czasem wywołuje u niego frustrację i wejście w kolejną rolę, tym razem ofiary.
Ofiara prezentuje się jako smutna, przygnębiona i zawsze ponad miarę zapracowana. Nisko ocenia siebie jako pozbawioną zdolności i niezdarną, a także źle traktowaną przez partnera i rodzinę. Stopniowo pojawia się u niej pogarda dla zaistniałej sytuacji i zależności w jakiej pozostaje, i wtedy zaczyna wyrażać swoje niezadowolenie w sposób werbalny i niewerbalny (narzekania, pretensje, utyskiwanie, wzdychanie, trzaskanie drzwiami, itp.). Objawy te wskazują na wchodzenie przez ofiarę w rolę prześladowcy (in. kata, oprawcy).
Nagromadzenie negatywnych emocji wywołuje w ostateczności tak silny poziom niezadowolenia i złości, że ofiara wchodzi w rolę agresora i prześladowcy, który obwinia, poucza i krytykuje innych, a także formułuje w stosunku do nich nakazy oraz ich atakuje. Egzekwuje swoje racje za pomocą pasywnych, czyli biernych zachowań (np. karanie ciszą), ale może też pojawiać się aktywna agresja.
***
wszystkojestnawspak 